
Ο Κάρλ Γιούνκ για την προσωπικότητα

Ο Ελβετός Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ ήταν από τους σημαντικότερους ψυχολόγους του εικοστού αιώνα. Πλούτισε τη ψυχολογία με τις ιδέες του πάνω στο «ασυνείδητο» ενώ ασχολήθηκε επίσης με τα «αρχέτυπα» και την «συγχρονικότητα». Το 1921 κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο «Ψυχολογικοί Τύποι» το οποίο αναφέρεται στα διαφορετικά είδη προσωπικότητας που υπάρχουν. Ειδικότερα, ο Γιουνγκ ξεχώρισε οκτώ τύπους προσωπικότητας.
Τι είναι, όμως, η προσωπικότητα; Κατά καιρούς, έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες πάνω στην προσωπικότητα και στο πως αναπτύσσεται. Η προσωπικότητα υπάρχει στον άνθρωπο από τα πρώτα στάδια της ύπαρξης του. Η προσωπικότητα καθορίζεται από παράγοντες βιολογικούς, όπως η κληρονομικότητα και κοινωνικούς όπως μεταξύ άλλων η ανατροφή και η εκπαίδευση. Η προσωπικότητα εκφράζεται σε όλες τις πτυχές της ζωής του ανθρώπου, όπως η προσωπική και η επαγγελματική ζωή του μέσα από τις σκέψεις, τη συμπεριφορά και τις ενέργειες του.
Η ουσία της θεωρίας του Γιουνγκ για την προσωπικότητα πηγάζει από την ιδέα ότι ο άνθρωπος δέχεται συνεχώς πληροφορίες από το περιβάλλον του και λαμβάνει αποφάσεις που αφορούν τον ίδιο και το εξωτερικό περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Ελβετό ψυχολόγο, υπάρχουν οκτώ τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι εκτελούν τις παραπάνω διανοητικές διαδικασίες οι οποίες καθορίζονται από όσα ονόμασε «τάσεις» και «λειτουργίες».
Οι τάσεις είναι η εξωστρέφεια και η εσωστρέφεια. Ο Γιουνγκ υποστήριζε ότι οι τάσεις αποτελούν κύριες πτυχές της προσωπικότητας του ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια της ζωής η προσωπικότητα εναλλάσσεται ανάμεσα στην εξωστρέφεια και την εσωστρέφεια ώστε να υπάρχει ισορροπία. Ωστόσο σε κάθε άνθρωπο υπερισχύει μία από τις δύο τάσεις. Η προσωπικότητα του εξωστρεφούς, στρέφει την ενέργεια της προς τα πρόσωπα, τα πράγματα και τους ανθρώπους του εξωτερικού κόσμου. Χαρακτηριστικά τέτοιας προσωπικότητας είναι η κοινωνικότητα και η καλή σχέση με τους ανθρώπους. O εξωστρεφής απολαμβάνει να είναι μέρος μεγάλων ομάδων και του αρέσει να προσφέρει την βοήθειά του.
Η εσωστρεφής προσωπικότητα, από την πλευρά της, στρέφει την ενέργεια της προς τις ιδέες και τις σκέψεις του εσωτερικού κόσμου. Η προσωπικότητα αυτή χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυτοπεποίθησης απέναντι στους ανθρώπους και έλλειψη κοινωνικότητας. Ο εσωστρεφής αποφεύγει τις μεγάλες ομάδες και νιώθει πιο άνετα σε κλειστό κύκλο. Επίσης, η εσωστρεφής προσωπικότητα συνήθως είναι αντισυμβατική, καθώς δεν επιλέγει σύμφωνα με τις προτιμήσεις της πλειονότητας. Οι δύο αυτές τάσεις οδηγούν σε διαφορετικές προσωπικότητες, οι οποίες μπορεί να ειπωθεί ότι κυριαρχούν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Για παράδειγμα, η εξωστρεφής προσωπικότητα είναι το ζητούμενο στις δυτικές κοινωνίες όπου ο άνθρωπος πρέπει να είναι κοινωνικός, ανοιχτός και να προσαρμόζεται στις καταστάσεις. Στις κοινωνίες της Ανατολής η εσωστρεφής προσωπικότητα έχει μεγαλύτερη αξία και οδηγεί σε ανάπτυξη του πνεύματος.
Ο Γιουνγκ θεώρησε ότι οι δύο τάσεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν τις διαφορές που συναντούμε στις προσωπικότητες. Για τον λόγο αυτό, αναφέρθηκε και σε τέσσερις λειτουργίες που επιτρέπουν στον άνθρωπο να δέχεται πληροφορίες και να λαμβάνει αποφάσεις. Οι λειτουργίες είναι η αίσθηση, δηλαδή, η αντίληψη μέσω των αισθήσεων, η διαίσθηση που πηγαίνει πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων, η σκέψη η οποία χρησιμοποιεί την λογική και αντικειμενικά κριτήρια και το συναίσθημα που αξιολογεί με βάση υποκειμενικά κριτήρια. Ο κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί περισσότερο συγκεκριμένη λειτουργία, όπως και στην περίπτωση των τάσεων.
Ο συνδυασμός των τάσεων και των λειτουργιών έχει ως αποτέλεσμα τους οκτώ τύπους προσωπικότητας.
Η εξωστρεφής κατά αίσθηση ή αντιληπτική προσωπικότητα βιώνει τον κόσμο ολοκληρωτικά μέσα από τις πέντε αισθήσεις. Η προσωπικότητα αυτή δεν χρησιμοποιεί την λογική για να αξιολογήσει τις καταστάσεις, αλλά δέχεται τα πράγματα έτσι όπως έρχονται χωρίς να προσπαθεί να τα αλλάξει. Συνήθως, η εξωστρεφής αντιληπτική προσωπικότητα ενδιαφέρεται για τις υλικές απολαύσεις και την καλοπέραση και μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ακόλαστη». Από την πλευρά της, η εξωστρεφής ενορατική ή διαισθητική προσωπικότητα χρησιμοποιεί την διαίσθηση για να κάνει προβλέψεις για το μέλλον. Αυτή η προσωπικότητα είναι έντονα δημιουργική και εξερευνά συνεχώς τις νέες δυνατότητες που μπορούν να προκύψουν στο μέλλον. Η εξωστρεφής διαισθητική προσωπικότητα σπαταλά την ζωή σκεπτόμενη τις πιθανότητες αντί να μεριμνήσει για το παρόν και εγκαταλείπει παλιές δραστηριότητες, χωρίς να τις ολοκληρώσει για να ασχοληθεί με καινούριες.
Η εξωστρεφής διανοητική προσωπικότητα έχει ως κύριο όπλο της τη σκέψη και τη λογική. Ο άνθρωπος με διανοητική προσωπικότητα έχει σταθερές αρχές τις οποίες ακολουθεί πιστά, αναλογίζεται συνεχώς πάνω στις καταστάσεις και επιθυμεί να υπάρχει οργάνωση και δομή στον κόσμο. Συνήθως, αυτή η προσωπικότητα χαρακτηρίζεται ως «ψυχρή» καθώς χρησιμοποιεί αυστηρά την λογική. Η εξωστρεφής συναισθηματική προσωπικότητα, από την πλευρά της, βασίζεται στο συναίσθημα και βιώνει τον κόσμο μέσω αυτού. Η συναισθηματική προσωπικότητα προσαρμόζεται εύκολα στο εξωτερικό περιβάλλον και εκτιμά ότι θεωρείται αξιόλογο από τον υπόλοιπο κόσμο.
Αντίστοιχες είναι και οι υποδιαιρέσεις που υπάρχουν στις εσωστρεφείς προσωπικότητες. Η εσωστρεφής αντιληπτική προσωπικότητα βιώνει τις εμπειρίες και τις καταστάσεις μέσω των αισθήσεων, ωστόσο, τις κατανοεί μέσα από τα δικά της υποκειμενικά φίλτρα. Ο κόσμος των αισθήσεων έχει τόσο μεγάλη σημασία για αυτήν την προσωπικότητα που συνήθως τα αντικείμενα που αποτελούν μέρος των εμπειριών έχουν δευτερεύουσα σημασία. Η εσωστρεφής διαισθητική προσωπικότητα επικεντρώνεται στον υποκειμενικό κόσμο των κρυφών νοημάτων και συμβόλων που έρχονται από το ασυνείδητο. Ο άνθρωπος με εσωστρεφή διαισθητική προσωπικότητα μπορεί να προβλέψει το μέλλον και βλέπει οράματα και προφητικά όνειρα αλλά δεν νιώθει άνετα στο παρόν και την πραγματικότητα. Συνήθως, οι προσωπικότητες αυτές λόγω των δυνάμεων που διαθέτουν χαρακτηρίζονται ως περίεργες.
Η εσωστρεφής διανοητική προσωπικότητα δημιουργεί ιδέες και θεωρίες. Επίσης, κατασκευάζει έτσι τον κόσμο ώστε να υπακούει στην δική της υποκειμενική λογική και στις δικές της αξίες και προσπαθεί να επιβάλλει στους άλλους ανθρώπους τις αρχές της. Η εσωστρεφής διανοητική προσωπικότητα ζει τόσο πολύ μέσα στις ιδέες της που παύει να ενδιαφέρεται για τον πραγματικό κόσμο και τους ανθρώπους. Τέλος, η εσωστρεφής συναισθηματική προσωπικότητα βιώνει τις εμπειρίες μέσα από τα συναισθήματά της. Αφού το συναίσθημα είναι έντονο, δείχνει ενδιαφέρον και επιθυμεί να βοηθήσει όσους έχουν ανάγκη. Κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του συνήθως ανήκει σε συγκεκριμένη προσωπικότητα εκ των παραπάνω, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να έχει και τα χαρακτηριστικά των υπόλοιπων προσωπικοτήτων. Ο Γιουνγκ θεωρούσε, μάλιστα, ότι αν συγκεκριμένος τύπος προσωπικότητας συνδυαστεί με τον αντίθετό του, τότε ο άνθρωπος είναι πιο ισορροπημένος.