Όπως όλοι γνωρίζουν και είναι προφανές, η τέχνη υπάρχει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου. Όλες οι μορφές τέχνης εμπλέκονται με όλες τις ανθρώπινες διεργασίες. Συνεπώς, είναι σαφές ότι εμπλέκονται και με την παιδαγωγική διαδικασία, ενώ η ίδια η παιδαγωγική είναι τέχνη από μόνη της.

Τέχνη είναι η ίδια η δημιουργική έκφραση, η οποία έχει την ιδιότητα να αποτυπώνει συναισθήματα, σκέψεις, αφηρημένες έννοιες, με τον οποιονδήποτε τρόπο και με οποιοδήποτε μέσον. Εύλογα γεννάται λοιπόν το ερώτημα για τη σχέση που έχει η παιδαγωγική επιστήμη με τη τέχνη και τον τρόπο που η τέχνη μπορεί να θεραπεύσει.

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι αρκετά απλή. Αρχικά, οι ίδιοι οι μαθητές φαίνεται να αποζητούν την τέχνη σε κάθε μορφή παιδαγωγικής άσκησης. Η παιδεία, με την οποία εξ’ άλλου ασχολείται κατά βάση η παιδαγωγική επιστήμη, δεν αποκτάται μέσω της εκπαίδευσης, αλλά αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα και ισάξια κομμάτια των παιδαγωγικών. Ήδη από την προσχολική ηλικία, τα παιδαγωγικά και η τέχνη προχωρούν χέρι με χέρι. Οι πρώτες ασκήσεις απομνημόνευσης που ο παιδαγωγός θα διδάξει στο παιδί είναι οι μελωδικές ασκήσεις. Οι παιδαγωγικές μέθοδοι, ειδικά όσον αφορά παιδιά προσχολικής ηλικίας, βασίζονται στα εικαστικά, καθώς τα παιδιά ασκούνται από πολύ νωρίς στις κατασκευές, τη ζωγραφική ή, ακόμη και όταν μαθαίνουν να γράφουν την αλφάβητο, τη μαθαίνουν με “εικαστικούς”, περισσότερο, όρους.

Η παιδαγωγική επιστήμη όμως, και η τέχνη, οφείλουν να συνδυάζονται και για άλλους λόγους, βασικότερος εκ των οποίων είναι το να εξυπηρετηθεί η διαφορετικότητα και η υγιής έκφραση του κάθε παιδιού. Μέσω της τέχνης λοιπόν, το παιδί μαθαίνει να εκφράζει υγιώς τον εαυτό του. Τα παιδαγωγικά εξελίσσονται σαν επιστήμη, καθώς μέσω της τέχνης των παιδιών δημιουργούνται σχεδόν αυτόματα, νέες παιδαγωγικές μέθοδοι. Τα οφέλη, για παράδειγμα, του θεατρικού παιχνιδιού στην εκμάθηση αλλά και στη διαπαιδαγώγηση είναι αδιαμφισβήτητα, όπως επίσης και όλων των υπόλοιπων μορφών τέχνης.

Μεγαλύτερη εμβάθυνση στο πως οι διάφορες αυθεντίες ανά τους αιώνες αντιλήφθηκαν αυτόν τον ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ παιδαγωγικής και τέχνης, είναι δυνατό να γίνει μέσω του βιβλίου του πρωτοπόρου παιδαγωγού Rudolf Steiner, “Η αγωγή του παιδιού σύμφωνα με την άποψη της επιστήμης του πνεύματος. Ανθρωποσοφία.”

Φυσικά, η τέχνη πηγάζει εσωτερικά. Φαίνεται να είναι το βίωμα το οποίο μπορεί να εμποτίσει τον νου των παιδιών με τις παιδαγωγικές αρχές και αξίες, καθώς έχει να κάνει με αυτόματες αντιδράσεις, τις οποίες φαίνεται ο κάθε άνθρωπος να διαθέτει σχεδόν εκ γενετής και όχι μέσω απομνημόνευσης ή εκπαίδευσης πάνω σε αυτές.

Αυτή η ιδιότητα της παιδαγωγικής έχει τόσο στενή συνάφεια με την τέχνη, που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θα μπορούσε να έχει την οποιαδήποτε συνάφεια με τη θεραπεία. Η παιδαγωγική διδάσκει μέσω της τέχνης, και η τέχνη θεραπεύει, μέσω της ιδιότητάς της να εκφράζει τον οποιονδήποτε. Στα 1940, έγινε αντιληπτό από ψυχοθεραπευτές και ζωγράφους ότι η δημιουργική έκφραση έχει θετικό αποτέλεσμα πάνω στην ψυχική υγεία. Η προσέγγιση και η ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου μέσω της τέχνης, εκτός από ευεργετική για την παιδαγωγική, είναι ευεργετική και για τη θεραπεία/ψυχοθεραπεία. Έτσι, κολλάζ, τραγούδια ή ζωγραφιές μπορούν να έχουν μεγάλο εύρος χρήσεων, από παιδαγωγικές έως καθαρτικές για τον ψυχισμό παιδιών και ενηλίκων. Μάλιστα, η Ολλανδία έχει αναγνωρίσει την ευεργετική επίδραση της τέχνης στον ψυχισμό του ανθρώπου, στο βαθμό όπου τέτοιες μέθοδοι θεραπείας καλύπτονται από τα ταμεία υγείας. Συνεπώς, είναι προφανές ότι το θέατρο, ο χορός, το κολλάζ και η ζωγραφιά είναι μέθοδοι μέσω των οποίων το παιδί θα πει όσα δεν τολμάει να πει υπό κανονικές συνθήκες.

Η θεραπευτική τέχνη εκφράζει, εξ’ άλλου, τον άνθρωπο, με τρόπο που τα λόγια ποτέ δε θα μπορέσουν. Τα παράγωγα αυτής της τέχνης είναι βουτιά στο ασυνείδητο του ανθρώπου. Συγκεκριμένα η εικαστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους οι οποίοι δυσκολεύονται, να εκφραστούν λεκτικά. Δίνουν, συνεπώς, τα εικαστικά διέξοδο σε παιδιά με προβλήματα στην ομιλία ή την έκφραση, αλλά ακόμη και σε ηλικιωμένους που για κάποιο λόγο, πλέον δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν μέσω της ομιλίας.

Βέβαια όλες οι μορφές τέχνης είναι εξαιρετικά ευεργετικές όσον αφορά την παιδαγωγική και τη θεραπεία. Συγκεκριμένα, οι παιδαγωγοί της αρχαιότητας αναγνώριζαν τα τεράστια οφέλη της μουσικής όσον αφορά τη διαπαιδαγώγηση αλλά και την επίτευξη ηρεμίας και ισορροπίας.
Η θεραπευτική και παιδαγωγική αξία της τέχνης όμως είναι προφανής και από τον αριθμό των διδακτικών παραμυθιών και των παιδικών τραγουδιών, τόσο παραδοσιακών κάθε λαού, όσο και αμιγώς λογοτεχνικών. Κατά τον Μπρεχτ, για παράδειγμα, “η τέχνη είναι τμήμα της παιδαγωγικής”. Ο Μπρεχτ έχει παράγει παιδαγωγικό έργο μέσω της τέχνης του, σχεδιασμένο-είτε εσκεμμένα είτε μη-να διδάξει και το έργο του να λειτουργήσει ως “παιδαγωγός”, οι μέθοδοι του οποίου θα βοηθήσουν στο να αλλάξουν τα παιδιά τον κόσμο.

Αλλά πέρα από μεγάλους στοχαστές, όπως ο Μπρεχτ, ο θυμόσοφος λαός αποτελεί εκ των καλύτερων παιδαγωγών. Χρησιμοποίησε την τέχνη του λόγου προς όφελός του και αυτό έγινε η βασική παιδαγωγική του μέθοδος. Έτσι υπάρχει πληθώρα μύθων, παραμυθιών και τραγουδιών, τα οποία σκοπό έχουν μέσω της τέχνης να γίνουν τα ίδια παιδαγωγοί και να ασκήσουν, όχι μόνο το μυαλό αλλά και το πνεύμα των παιδιών.

Συνοψίζοντας λοιπόν, η τέχνη έχει παιδαγωγικό και θεραπευτικό χαρακτήρα. Ο παιδαγωγικός χαρακτήρας βασίζεται στο ότι η τέχνη, ως βίωμα, λειτουργεί η ίδια ως παιδαγωγός και βοηθά τα παιδιά όχι απλά να μάθουν αλλά να ζήσουν αυτό το οποίο μαθαίνουν. Ακόμα τα βοηθά να θεραπευτούν μέσω της δημιουργικής έκφρασης που προσφέρει.